نویسنده : معراج نوریه 
امروزه برای تامین آب شرب مناطق مختلف؛ وجود مخازن آب بسیار ضروری است. این مخازن در گذر زمان از مصالح و مواد مختلفی و برای کاربردهای متفاوتی طراحی و ساخته شده‌اند. در این مطلب، قرار است ما در خصوص نحوه پیدایش و تاریخچه مخزن، منبع یا تانکر آب، انواع و کاربردهای آنها صحبت کنیم.
تصویری از قدیمی‌ترین مخزن‌های آب
تاریخچه مخزن آب
مخزن آب (تانکر آب)؛ همانطور که در بالا اشاره شد یک فضا جهت ذخیره‌سازی آب برای مصارف مختلف مانند: آب شرب، کشاورزی و… است که از زمان پیدایش انسان بسیار با اهمیت بوده. زیرا با توجه به خشکسالی و یا کمبود آب در فواصل مختلف نیاز به آب از این طریق برطرف میشد. در اوایل این مخازن آب (منبع آب) عمدتا از مصالح‌های ابتدای مانند چوب و سنگ و… ساخته می‌شدند. اما امروزه این منابع آب را در ابعاد مختلف از مواد پلی اتیلنی تولید می‌کنند. نمی توان به طور قطعی بیان کردد که در چه زمانی و در کجا اولین مخزن آب ایجاد شد، اما نمی‌توان منکر شد که نیاز اولیه انسان آب بوده است.
به طور قطع، پیدایش انسان با اولین ذخیره‌سازی آب همراه بوده است. در حال حاضر بزرگترین مخزن دنیا در کشور عربستان در شهر ریاض ساخته شده است که مساحت آن به ۳ میلیون متر مکعب می‌رسد.
در زمان‌های بسیار دور، مخازن ذخیره آب نقش حیاتی در مدیریت منابع آب و بقای جوامع اولیه ایفا می‌کردند. تمدن‌های باستانی مانند سومر، مصر و هند از حوضچه‌های سنگی، چاه‌های دست‌ساز و ظروف سفالی برای ذخیره آب باران، رودخانه‌ها و چشمه‌ها استفاده می‌کردند. این مخازن بیشتر برای تأمین آب آشامیدنی، آبیاری زمین‌های کشاورزی، مصارف مذهبی و بهداشتی، و گاهی برای کنترل سیلاب‌ها ساخته می‌شدند. ذخیره‌سازی آب در مناطق خشک، در فصل‌های بارانی برای استفاده در دوره‌های خشکسالی اهمیت ویژه‌ای داشت. پیدایش مخزن آب، نقطه‌ی آغاز مدیریت منابع آبی و شکل‌گیری زیرساخت‌های اولیه تمدن‌ها بود.
در ایران باستان نیز همانطور که اشاره شد. از آب انبارها جهت ذخیره‌سازی آب برای شرب، کشاورزی و حتی آب برای دامداری (از وان‌های ذخیره آب یا آخور طیور) استفاده میشد که هنوز در برخی از نقاط کشور این آب انبارها فعال هستند. آب انبارها پائین‌تر از سطح زمین ایجاد می‌شدند و با توجه به شیبی که داشتند، آب وارد این مکان‌ها میشد. آب موجود در این آب انبارها از نور خورشید دور بودند و باعث شدند آب بسیار خنک و میزان تبخیر بسیار کم باشد. نمونه دیگری از ذخیره‌سازی آب در ایران، حوض‌های آب خانه‌های ویلایی بوده است که در معماری سنتی ایرانی نقش دارد و کاربردهای دیگری بجز آب شرب نیز داشتند.
اولین لوله‌کشی مخزن ذخیره آب در ایران به سال ۱۳۰۲ شمسی در شهر بیرجند بازمی‌گردد. در آن زمان، با پایان جنگ جهانی اول و بحران کم‌آبی، محمدابراهیم علم (شوکت‌الملک) با استفاده از لوله‌های بلااستفاده ارتش انگلیس و کمک مالی مردم، طرح انتقال آب از قنات‌های دامنه کوه باقران به شهر را اجرا کرد. این پروژه شامل احداث یک رشته لوله به طول ۹ کیلومتر بود و به‌عنوان نخستین شبکه آب‌رسانی شهری ایران شناخته می‌شود. این اقدام نقطه‌ی آغاز تحول در تأمین آب شهری و جایگزینی آب‌انبارهای سنتی با سیستم‌های مدرن لوله‌کشی بود.
قدیمی‌ترین مخزن آب در هندوستان
انواع مختلف مخزن آب پس از پیدایش
مخازن ذخیره‌سازی مایعات از نظر مواد تولیدی بسیار متفاوت می‌باشند. برای آشنایی بیشتر با مخازن آب می‌توانید پاسخ ۱۰۰ سوال درباره مخازن پلی اتیلن امروزی را در لینک قرمز رنگ شده مشاهده کنید. در ادامه برخی از محبوب‌ترین انواع مخازن که امروزه جایگاه ویژه و مهمی در صنعت دارند را معرفی می‌کنیم:
- مخزن پلی اتیلن (تانکر پلاستیکی)
- مخزن فلزی، گالوانیزه، استیل
- مخزن بتنی، فولادی و سیمانی
- مخزن فایبرگلاس
- مخزن مادولار
- و…
مخزن پلی‌اتیلن چیست و اولین بار در چه سالی تولید شد؟
مخزن پلی‌اتیلن نوعی مخزن ذخیره‌سازی است که از پلاستیک مقاوم و سبک پلی‌اتیلن ساخته می‌شود و به دلیل مقاومت بالا در برابر خوردگی، مواد شیمیایی و اشعه UV، در مصارف خانگی، کشاورزی و صنعتی بسیار رایج است. مخزن پلی‌اتیلن نخستین‌بار در دهه ۱۹۵۰ میلادی، هم‌زمان با گسترش تولید صنعتی پلی‌اتیلن، معرفی شد و با پیشرفت فناوری قالب‌گیری دورانی در دهه‌های بعد، تولید آن به‌صرفه‌تر و گسترده‌تر شد. امروزه به دلیل دوام، قیمت مناسب و نصب آسان، مخازن پلی‌اتیلن به یکی از محبوب‌ترین گزینه‌ها برای ذخیره آب و مایعات تبدیل شده‌اند.
تفاوت مخزن پلی‌اتیلن با فایبرگلاس
تفاوت مخازن پلی‌اتیلن و فایبرگلاس هر دو برای ذخیره‌سازی آب و مواد شیمیایی کاربرد دارند، اما تفاوت‌هایی در ساختار، عملکرد و هزینه دارند:
- جنس و ساختار: پلی‌اتیلن از پلاستیک مقاوم ساخته می‌شود و با قالب‌گیری دورانی تولید می‌گردد؛ فایبرگلاس از الیاف شیشه تقویت‌شده با رزین ساخته شده و معمولاً لایه‌لایه تولید می‌شود.
- مقاومت در برابر خوردگی: هر دو در برابر خوردگی و مواد شیمیایی مقاوم‌اند، اما فایبرگلاس در برابر مواد بسیار خورنده صنعتی عملکرد بهتری دارد.
- وزن و حمل‌ونقل: پلی‌اتیلن سبک‌تر و انعطاف‌پذیرتر است، نصب آسان‌تری دارد و برای مصارف خانگی و کشاورزی مناسب‌تر است؛ فایبرگلاس نیز سبک است اما حمل آن نیاز به دقت بیشتری دارد.
- قیمت و نگهداری: مخازن پلی‌اتیلن معمولاً ارزان‌تر و کم‌هزینه‌تر در نگهداری هستند؛ فایبرگلاس قیمت بالاتری دارد و در صورت آسیب‌دیدگی نیاز به تعمیر تخصصی دارد.
- طول عمر و کاربرد: پلی‌اتیلن برای کاربردهای عمومی و روزمره مناسب است، در حالی‌که فایبرگلاس بیشتر در محیط‌های صنعتی و شرایط خاص استفاده می‌شود.
در مجموع، اگر به دنبال گزینه‌ای اقتصادی، سبک و کم‌دردسر هستید، پلی‌اتیلن انتخاب مناسبی است؛ اما برای ذخیره مواد خاص در محیط‌های صنعتی، مخزن فایبرگلاس عملکرد تخصصی‌تری دارد.
مخزن فلزی اولین بار در چه سالی و چگونه تولید شد؟
نخستین مخازن فلزی آب به‌طور دقیق در منابع تاریخی ثبت نشده‌اند، اما استفاده صنعتی از مخازن فلزی به قرن نوزدهم میلادی بازمی‌گردد، زمانی که فولاد و آهن به‌عنوان مصالح مقاوم در برابر فشار و ضربه در ساخت سازه‌های ذخیره‌سازی آب به‌کار گرفته شدند.
این مخازن معمولاً با ورق‌های فولادی ساخته می‌شدند که از طریق جوشکاری یا پیچ‌کردن به یکدیگر متصل می‌شدند و سپس با پوشش‌های ضدزنگ یا رنگ‌های اپوکسی برای جلوگیری از خوردگی محافظت می‌شدند. در ابتدا، این مخازن بیشتر در صنایع بزرگ، کشاورزی و تأسیسات آب شهری مورد استفاده قرار گرفتند و به‌تدریج با توسعه فناوری، طراحی آنها بهینه‌تر و کاربردشان گسترده‌تر شد.
ساز و کار مخزن‌های آب قدیمی
مقایسه انواع مخازن در طول زمان
تاریخچه ساخت مخازن ذخیره آب به هزاران سال پیش بازمی‌گردد، زمانی که انسان‌ها برای ذخیره آب باران یا منابع طبیعی از حوضچه‌های سنگی، سفالی و بعدها از مخازن چوبی و فلزی استفاده می‌کردند. با پیشرفت فناوری، مخازن بتنی وارد میدان شدند و به دلیل دوام بالا و ظرفیت زیاد، در پروژه‌های عمرانی و شهری کاربرد گسترده‌ای یافتند. مخازن فلزی نیز به دلیل مقاومت در برابر فشار و قابلیت حمل، در صنایع مختلف محبوب شدند، اما نیاز به پوشش ضدزنگ داشتند. فایبرگلاس با وزن سبک و مقاومت شیمیایی بالا، گزینه‌ای مناسب برای محیط‌های صنعتی شد. در دهه‌های اخیر، مخازن پلی‌اتیلن با ویژگی‌هایی چون وزن کم، نصب آسان، مقاومت در برابر خوردگی، قیمت مناسب و تنوع در ابعاد و شکل‌ها، به سرعت جایگزین انواع دیگر شدند.
اگر تصمیم به مقایسه مخزن بتنی، فلزی، فایبرگلاس و پلی‌اتیلن داشته باشیم، می‌توانیم مشاهده کنیم که چرا و چطور در طول زمان، افراد به این نتیجه رسیدند که از تانکر آب پلاستیکی برای ذخیره آب در دنیای امروز استفاده کنند. استقبال عمومی از این نوع مخزن به دلیل سهولت حمل‌ونقل، عدم نیاز به نگهداری پیچیده و سازگاری با شرایط مختلف آب‌وهوایی بوده است، به‌طوری‌که امروزه در مصارف خانگی، کشاورزی و صنعتی به‌طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مخزن آب اولیه چه کاربردهایی داشت؟
مخزن آب اولیه در دوران باستان نقش حیاتی در زندگی روزمره انسان‌ها داشت و کاربردهای متنوعی را پوشش می‌داد. مهم‌ترین استفاده آن، ذخیره‌سازی آب آشامیدنی برای دوره‌های خشکسالی یا فصول کم‌بارش بود. همچنین از این مخازن برای آبیاری زمین‌های کشاورزی، تأمین آب برای شست‌وشو و نظافت، استحمام عمومی، و حتی مراسم مذهبی استفاده میشد. در برخی تمدن‌ها مانند مصر و بین‌النهرین، مخازن آب بخشی از سیستم‌های مهندسی پیشرفته بودند که با کانال‌ها و قنات‌ها ترکیب می‌شدند تا آب را به شهرها و معابد منتقل کنند. این مخازن، پایه‌گذار مدیریت منابع آبی و شکل‌گیری زیرساخت‌های شهری در تمدن‌های اولیه بودند.
استفاده از مخازن به عنوان منبع ذخیره غذایی:
استفاده از مخزن آب برای ذخیره غذا به دوران باستان بازمی‌گردد، زمانی که انسان‌ها از حوضچه‌ها، کوزه‌ها و آب‌انبارهای ابتدایی نه‌تنها برای نگهداری آب، بلکه برای خنک نگه‌داشتن مواد غذایی مانند شیر، گوشت و میوه‌ها استفاده می‌کردند. در تمدن‌هایی مانند مصر و ایران، از آب‌انبارهای زیرزمینی یا حوض‌های سنگی برای ایجاد محیطی خنک و مرطوب بهره می‌گرفتند تا مواد غذایی در برابر فساد مقاوم‌تر شوند. این روش نوعی پیش‌زمینه برای یخچال‌های طبیعی و سردخانه‌های امروزی بود و نشان‌دهنده خلاقیت انسان در استفاده چندمنظوره از منابع ذخیره‌سازی آب است.
استفاده از مخازن ذخیره آب برای نگهداری آبزیان نخستین‌بار به‌صورت ابتدایی در تمدن‌های باستانی مانند چین و مصر دیده شده است، جایی که از حوضچه‌های سنگی یا سفالی برای نگهداری ماهی‌های زینتی یا پرورشی استفاده می‌کردند. در چین باستان، نگهداری ماهی‌های طلایی (جد ماهی قرمز امروزی) در ظروف سفالی و حوض‌های خانگی رایج بود و بیشتر جنبه زیبایی و نماد خوش‌شانسی داشت. با پیشرفت تمدن‌ها، این حوضچه‌ها به شکل مخازن بزرگ‌تر و تخصصی‌تر درآمدند و در قرون وسطی و دوران اسلامی نیز از آب‌انبارها و حوض‌های سنگی برای نگهداری ماهی در باغ‌ها و کاخ‌ها استفاده میشد. در دوران مدرن، با توسعه مواد جدید مانند فایبرگلاس و پلی‌اتیلن، مخازن سبک و مقاوم برای پرورش صنعتی آبزیان طراحی شدند که امکان کنترل دما، اکسیژن و کیفیت آب را فراهم کردند و صنعت آبزی‌پروری را متحول ساختند.
نتیجه‌گیری
Telegram
WhatsApp
Eitaa
Soroush
