سپتیک تانک چیست و چگونه کار می‌کند؟ (معرفی انواع مخزن سپتیک)

سپتیک تانک (Septic Tank) یک مخزن پیش تصفیه زیر زمینی است تا فاضلابی که از واحدهای مسکونی یا صنعتی خارج می شود تا حد زیادی تصفیه شود که وقتی وارد چاه یا سیستم فاضلاب شهری می‌شود مواد سخت و جامد و غلیظ آن به حد کافی گرفته شده باشد. این مقاله یک راهنمای جامع برای آشنایی کامل با انواع سپتیک تانک‌ها، کاربردها، نحوه عملکرد، نحوه نصب و نگهداری و تعیین حجم مناسب آن است.

سپتیک تانک یک مخزن دفنی (زیرزمینی) با محفظه‌ی بسته است که در فرایند تصفیه و تجزیه فاظلاب به عنوان یک متعادل کننده برای تصفیه‌ی اولیه فاضلاب عمل می‌کند تا از طریق جمع‌آوری، ته‌نشینی و تجزیه‌ی فاضلاب‌هایی که به سیستم فاضلاب شهری متصل نیست، چاه فاضلاب دچار مشکل نشود. این سیستم ساده و مؤثر با جدا کردن جامدات و مایعات، فاضلاب را تا حدی تصفیه کرده و آماده دفع یا جذب در زمین می‌کند.

فاضلاب ورودی به سپتیک، در چند مرحله اصلی زیر انجام می‌شود:

• ورود فاضلاب خام: شامل پسماندهای انسانی، مواد شوینده، چربی و غیره.
• ته‌نشینی لجن: مواد جامد ته‌نشین می‌شوند و به لجن تبدیل می‌گردند.
• واکنش بی‌هوازی: باکتری‌های بی‌هوازی مواد آلی را تجزیه کرده و بو، گاز و لجن را کاهش می‌دهند.
• خروج فاضلاب نیمه‌تصفیه‌شده: فاضلاب میانه‌ی مخزن که تا حدی تصفیه شده، از طریق لوله‌ی خروجی یا دیواره جداکننده، وارد بخش دوم یا میدان جذب می‌شود.
• دفع یا جذب نهایی: در صورت استفاده از سیستم جذب، فاضلاب نیمه‌تصفیه‌شده به خاک یا چاه جذبی هدایت می‌شود تا به‌صورت طبیعی توسط باکتری‌های هوازی و لایه‌های خاک تصفیه نهایی شود

مخزن سپتیک ، برای جمع آوری فاضلاب و گند زدایی | سپتیک تانک (مخزن سپتیک)

اجزای اصلی سپتیک تانک‌ها

بدنه اصلی مخزن
بدنه‌ی اصلی که ۷۰ درصد وزن سپتیک رو به خود اختصاص داده که کل فرآیند تصفیه در آن انجام می‌شود و معمولاً از جنس پلی‌اتیلن، بتن یا فایبرگلاس ساخته می‌شود.

ورودی فاضلاب (Inlet Pipe)
لوله‌ای که فاضلاب خام ساختمان را به داخل سپتیک تانک هدایت می‌کند و معمولاً در ابتدای مخزن قرار دارد.

دیواره یا تیغه جداکننده (Baffle/Partition Wall)
مانعی داخلی برای جلوگیری از عبور مستقیم فاضلاب و کمک به ته‌نشینی مواد جامد، که بین دو بخش اصلی تانک نصب می‌شود.

مخزن اولیه (Primary Chamber)
بخش اول سپتیک تانک که فاضلاب وارد آن شده و در آن مواد جامد ته‌نشین و چربی‌ها به سطح می‌آیند.

مخزن ثانویه (Secondary Chamber)
بخش دوم تانک که پساب نیمه‌تصفیه‌شده وارد آن می‌شود و فرآیند زلال‌سازی بیشتر در آن صورت می‌گیرد.

لوله یا کانال انتقال بین دو مخزن (Inter-chamber Pipe/Slot)
مسیری برای انتقال فاضلاب از محفظه اولیه به ثانویه که معمولاً در قسمت میانی دیواره جداکننده قرار دارد.

خروجی پساب (Outlet Pipe)
لوله‌ای برای خروج پساب زلال‌شده به سمت چاه جذبی یا واحد تصفیه بعدی، که در انتهای سپتیک تانک تعبیه شده است.

سیستم تهویه یا ونت گاز (Vent Pipe)
لوله‌ای عمودی برای خروج گازهای بدبو و خطرناک (مانند متان) که روی سقف یا بالای مخزن نصب می‌شود.

دریچه بازدید و تخلیه (Manhole/Cover)
دریچه‌ای برای دسترسی به داخل سپتیک تانک جهت بازرسی، نظافت یا تخلیه لجن، که روی سقف مخزن قرار دارد.

بخش‌های مختلف سپتیک تانک

انواع سپتیک تانک بر اساس جنس بدنه

تانکرهای پلی‌اتیلن، فایبرگلاس، فلزی و بتنی هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند که آن‌ها را برای کاربردهای متفاوت مناسب می‌سازد. تانکر پلی‌اتیلن سبک، مقاوم در برابر خوردگی و مناسب برای ذخیره آب و مواد شیمیایی است، اما در برابر فشار بالا نیاز به تقویت دارد. تانکر فایبرگلاس نیز سبک و ضدزنگ بوده و در برابر اشعه UV و مواد خورنده مقاوم است، ولی در برابر ضربه‌های شدید آسیب‌پذیرتر است. تانکر فلزی از استحکام مکانیکی بالایی برخوردار است و برای شرایط صنعتی مناسب‌تر است، اما در برابر رطوبت دچار زنگ‌زدگی می‌شود. تانکر بتنی بسیار مقاوم در برابر فشار و ضربه است و عمر طولانی دارد، اما وزن زیاد و دشواری در نصب و حمل از معایب آن محسوب می‌شود. انتخاب مناسب‌ترین نوع تانکر به شرایط محیطی، نوع ماده ذخیره‌شده و بودجه بستگی دارد. به طور مثال:

سپتیک تانک بتنی از مقاومت مکانیکی بالایی برخوردار است و در برابر فشار خاک و ضربه بسیار مقاوم است، اما وزن زیاد آن باعث دشواری در حمل و نصب می‌شود و در صورت نفوذ رطوبت ممکن است ترک بخورد یا دچار نشتی شود. در مقابل، سپتیک تانک پلی‌اتیلنی، در برابر فشارهای زیاد خاک نیاز به تقویت یا نصب در شرایط خاص دارد. همچنین عمر مفید سپتیک تانک پلی‌اتیلنی معمولاً بیشتر است و نیاز به نگهداری کمتری دارد که از جمله تفاوت‌های سپتیک تانک بتنی و پلی‌اتیلنی است.

مخزن‌های فلزی در برابر ضربه مقاوم‌ترند اما در برابر رطوبت و مواد خورنده دچار زنگ‌زدگی می‌شوند، در حالی که پلی‌اتیلن چنین مشکلی ندارد. همچنین نصب و حمل مخزن پلی‌اتیلن آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر است، اما در برابر نور خورشید و دمای بالا ممکن است دچار تغییر شکل شود. از جمله سایر تفاوت‌های مخزن پلی‌اتیلنی و فلزی، جنس فولاد و استحکام بالاتری است که برای شرایط سخت صنعتی و فشار بالا مناسب‌تر است.

انواع سپتیک تانک

۱. سپتیک تانک پلی‌اتیلن

سپتیک تانک پلی‌اتیلنی نوعی مخزن پیش‌ساخته از جنس پلی‌اتیلن PE است که برای تصفیه اولیه فاضلاب خانگی، صنعتی یا تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع سپتیک تانک به دلیل وزن سبک، مقاومت بالا در برابر خوردگی، مواد شیمیایی و نفوذ رطوبت، گزینه‌ای مناسب برای نصب سریع و آسان در پروژه‌های مختلف محسوب می‌شود. طراحی یکپارچه و بدون درز آن مانع از نشتی فاضلاب به محیط اطراف می‌شود و عمر مفید مخزن بالا است. همچنین به دلیل سطح داخلی صاف، تجمع لجن و رسوبات در آن کمتر است و نیاز به نگهداری کمتری دارد. با این حال، در برابر فشار زیاد خاک باید به‌درستی نصب و مهار شود تا دچار تغییر شکل یا آسیب نشود.

• ساخته شده از پلی‌اتیلن با مقاومت بالا HDPE
• وزن سبک و در عین حال مقاوم، نصب آسان، آب‌بندی کامل
• مقاوم در برابر خوردگی و اسیدها
• نصب سریع و مناسب برای پروژه‌های سیار، کوچک و متوسط

۲. سپتیک تانک بتنی

سپتیک تانک یا مخزن بتنی سپتیک، برای تصفیه اولیه فاضلاب خانگی یا صنعتی استفاده می‌شود و از بتن مسلح یا غیرمسلح ساخته می‌شود. این نوع سپتیک تانک به دلیل مقاومت بالا در برابر فشار خاک و ضربه، گزینه‌ای مناسب برای نصب در مناطق با شرایط سخت زمین‌ساختی است. دیواره‌های ضخیم بتنی مانع از نفوذ فاضلاب به محیط اطراف می‌شوند و در صورت اجرای صحیح، عمر طولانی و عملکرد قابل اعتمادی دارند. با این حال، وزن زیاد آن باعث دشواری در حمل و نصب می‌شود و در صورت عدم آب‌بندی مناسب، ممکن است دچار نشتی یا ترک‌خوردگی مخزن شود.

سپتیک تانک بتنی معمولاً در پروژه‌های بزرگ یا مکان‌هایی که دوام و استحکام بالا مورد نیاز است، استفاده می‌شود.

• رایج‌ترین نوع سنتی
• مقاوم و بادوام، اما سنگین و نیازمند عایق‌کاری
• نصب دشوارتر و نیازمند جرثقیل
• مناسب برای پروژه‌های دائمی با فضای باز زیاد و بزرگ

۳. سپتیک تانک فایبرگلاس

سپتیک تانک فایبرگلاس یک مخزن تصفیه فاضلاب است که از مواد کامپوزیتی مقاوم، مانند ترکیب الیاف شیشه و رزین‌های خاص، ساخته می‌شود. این ساختار باعث می‌شود که نسبت به مدل‌های سنتی مانند بتن یا پلی‌اتیلن، مقاومت بیشتری در برابر خوردگی، فشار و تغییرات دمایی داشته باشد. برخی از ویژگی‌های سپتیک تانک فایبرگلاس عبارتند از:

• وزن سبک، مقاوم در برابر خوردگی شیمیایی
• حساس به اشعه UV در نصب‌های رو زمینی
• مناسب برای محیط‌هایی با فضای محدود و نیاز به شکل‌دهی خاص

۴. سپتیک تانک آجری (سنتی)

سپتیک تانک آجری نوعی مخزن زیرزمینی است که برای تصفیه اولیه فاضلاب خانگی یا صنعتی استفاده می‌شود و با استفاده از آجر و ملات ساخته می‌شود. این نوع سپتیک تانک معمولاً در محل پروژه ساخته می‌شود و به دلیل مصالح در دسترس و هزینه نسبتاً پایین، در مناطق روستایی یا پروژه‌های کوچک کاربرد دارد. ساخت آن نیازمند مهارت بنایی دقیق برای جلوگیری از نشتی و نفوذ فاضلاب به خاک اطراف است. با این حال، نسبت به سپتیک تانک‌های پلی‌اتیلنی یا بتنی، دوام و مقاومت کمتری دارد و در برابر فشار خاک یا نفوذ رطوبت آسیب‌پذیرتر است. همچنین عایق‌کاری مناسب در ساخت آن اهمیت زیادی دارد تا از آلودگی محیط زیست جلوگیری شود.

از جمله مزایای سپتیک تانک آجری به موارد زیر می‌توان اشاره داشت:

• ساخت دستی در محل
• ارزان، اما پرریسک از نظر نشت و بوی فاضلاب
• عمر کوتاه‌تر، غیرمناسب برای پروژه‌های مهندسی شده

مزایای سپتیک تانک پلی اتیلنی

سپتیک تانک پلی اتیلنی به دلیل ویژگی‌هایی همچون وزن سبک، دوام بالا، مقاومت شیمیایی، نصب آسان و آب‌بندی ۱۰۰ درصدی به‌ویژه برای پروژه‌های صنعتی، کارگاهی و ساختمانی گزینه‌ای ایده‌آل محسوب می‌شود. این سپتیک‌ها معمولاً به صورت افقی طراحی شده و با روش چرخشی (Rotomolding) تولید می‌شوند که ساختاری یکپارچه و بدون درز ایجاد می‌کند.

حجم و ظرفیت مناسب سپتیک تانک

از اصلی‌ترین عوامل تعیین کننده حجم مناسب سپتیک‌تانک، نوع کاربری آن است. برخلاف تصور عموم که تنها تعداد افراد یا میزان مصرف آب را ملاک تعیین حجم مخزن قرار می‌دهند، باید الگوی مصرف و نوع فاضلاب در کاربردهای مختلف ملاک قرار داد.

به طور کلی کاربرد سپتیک تانک‌ها در دو دسته اصلی قرار می‌گیرد:

1. سپتیک تانک‌های خانگی:
2. سپتیک تانک‌های صنعتی:

در تعیین ظرفیت مورد نیاز سپتیک تانک‌های خانگی، حتما باید به تعداد اتاق‌های ساختمان، تعداد ساکنین، توالت و حمام و سایر امکانات پرداخته شود.

فرمول محاسبه حجم سپتیک تانک خانگی برای محاسبه حجم سپتیک تانک معمولاً از فرمول زیر استفاده می‌‌شود:

V = N × Q × T

V : حجم سپتیک تانک بر حسب لیتر
N : تعداد نفرات استفاده‌کننده
Q : میزان مصرف آب روزانه هر نفر (لیتر)
T : مدت زمان ماند فاضلاب در مخزن (۳ روز استاندارد)

مثال: اگر در یک خانه ۶ نفر زندگی می‌کنند و مصرف سرانه آب ۲۰۰ لیتر باشد:

V = 6 × ۲۰۰ × ۳ = 3600 لیتر

عوامل تاثیرگذار در تعیین حجم سپتیک تانک:

۱. تعداد کاربران یا ساکنین

هر نفر در شبانه‌روز بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ لیتر فاضلاب تولید می‌کند.

۲. نوع کاربری

مثلا مسکونی، اداری، تجاری، رستوران، کارگاه یا کارخانه – هرکدام فاضلاب متفاوتی تولید می‌کنند.

۳. زمان ماند فاضلاب در تانک (Retention Time)

زمان استاندارد حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت است. این یعنی فاضلاب ورودی حداقل به مدت یک روز باید در سپتیک بماند تا ته‌نشینی و تجزیه بیولوژیکی انجام شود.

۴. ضریب اطمینان یا ظرفیت ذخیره بیشتر

معمولاً ۲۵ تا ۳۰ درصد به حجم نهایی برای شرایط اوج مصرف یا پرشدن ناگهانی اضافه می‌شود.

فلاش تانک چیست و چه کاربردی دارد؟

بیشتر بخوانید

نصب، راه‌اندازی و نگهداری سپتیک تانک

نصب:

• حفر چاله با توجه به ابعاد مخزن و عمق مناسب
• ایجاد بستر شنی در کف چاله
• تنظیم شیب لوله‌های ورودی و خروجی
• اتصال لوله تهویه
• دفن کامل یا نیمه‌دفنی بسته به شرایط اقلیمی

راه‌اندازی:

• پر کردن اولیه با آب
• ورود فاضلاب اولیه برای فعال‌سازی باکتری‌ها

نگهداری:

• کنترل دوره‌ای سطح لجن
• بررسی و تمیزکاری دریچه بازدید
• کنترل عدم انسداد لوله خروجی و تهویه
• عایق‌کاری مخزن آب

لجن‌زدایی:

• زمان و نحوه تخلیه سپتیک تانک
• معمولاً هر ۶ ماه تا ۲ سال بسته به میزان استفاده
• در صورت پر شدن لجن و کاهش سرعت خروج پساب
• استفاده از کامیون‌های تخلیه و دستگاه مکنده

سپتیک تانک استیل

قیمت سپتیک تانک و عوامل تاثیرگذار بر آن

به دلیل نوسانات بازار و تنوع زیاد، ارائه قیمت دقیق ممکن نیست. اما عوامل تاثیرگذار بر قیمت مخزن سپتیک شامل موارد زیر هستند:

1. جنس سپتیک (پلی‌اتیلن، بتنی، فایبرگلاس)
2. ظرفیت (حجم بر حسب لیتر یا مترمکعب)
3. طراحی (تک‌محفظه یا دو‌محفظه)
4. سفارشی‌سازی (موقعیت ورودی/خروجی، شکل ظاهری)
5. هزینه حمل و نصب در محل پروژه

سوالات متداول

نشانه‌های پر شدن سپتیک تانک چیست؟

بوی نامطبوع اطراف، بالا زدن فاضلاب از لوله‌ها، کندی در تخلیه آب از سینک‌ها و دستشویی‌ها، یا خروج فاضلاب از دریچه بازدید از نشانه‌های پر شدن یا گرفتگی سیستم هستند.

آیا نصب سپتیک تانک نیاز به مجوز دارد؟

در بسیاری از مناطق بله، مخصوصاً در پروژه‌های ساختمانی یا تجاری. باید با شهرداری یا شرکت آب و فاضلاب منطقه هماهنگ شود تا در صورت نیاز مجوز نصب صادر شود.

هر چند وقت یک‌بار باید سپتیک تانک تخلیه شود؟

بستگی به حجم تانک، میزان مصرف و کاربری دارد. معمولاً هر ? تا ? سال یک‌بار، ولی در رستوران‌ها یا صنایع ممکن است هر ? ماه نیاز به تخلیه باشد.

حجم مناسب برای سپتیک تانک خانه‌های مسکونی چقدر است؟

برای خانه‌های مسکونی ۲ تا ۴ نفر، مخزن ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ لیتر مناسب است.