نویسنده : 
اهمیت مدیریت آب در ایران بسیار بالاست. ایران یکی از کشورهای کم‌آب جهان است که با کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی خصوصا در سال های اخیر مواجه شده است. به همین دلیل مدیریت صحیح منابع آب، یک ضرورت برای حفظ منابع آبی موجود و کاهش هدررفت آن در کشور محسوب می‌شود. در این میان، مخازن آب یکی از ابزارهای کارآمد برای ذخیره‌سازی و بهینه‌سازی مصرف آب که نقش بی مثالی در تامین آب ساختمان‌ها و آپارتمان‌ها، صنایع، کشاورزی و… دارد. اما مخازن چگونه می‌توانند به صرفه‌جویی در مصرف آب کمک کنند؟ در این مقاله به بررسی این موضوع می‌پردازیم.
چرا ذخیره آب اهمیت دارد؟
- جلوگیری از هدررفت آب: بر اساس آمار رسمی، حدود ۳۰% از آب مصرف شهری به دلیل نشتی لوله‌ها و عدم وجود مخازن ذخیره مناسب هدر می‌رود. استفاده از مخازن مناسب و استاندارد، امکان ذخیره‌سازی آب را در شهرهای مختلف خصوصا شهرهایی که دچار کمبود و قطعی آب هستند فراهم می‌کند.
- کاهش وابستگی به منابع زیرزمینی: برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی باعث کاهش سطح این منابع شده است. بر اساس گزارش‌ها، سطح آب‌های زیرزمینی در بسیاری از مناطق ایران سالانه یک متر کاهش می‌یابد. مخازن آب ضمن ایجاد الگوی منظم تری برای مصرف آب می تواند گاهی با جمع‌آوری و ذخیره آب باران و آب‌های سطحی هم جایگزین مناسبی برای مصرف بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی باشند.
- تامین آب در مواقع بحران: در بسیاری از شهرهای ایران، خصوصا در فصل تابستان کمبود آب شرب به یک معضل جدی تبدیل می شود و مخازن آب خانگی و صنعتی می‌تواند ذخیره‌ای مطمئن برای مواقعی باشد که دسترسی به آب کم یا قطع است.
- کمک به افزایش بهره‌وری در کشاورزی: کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب در ایران است و بیش از ۹۰٪ از منابع آبی کشور در این بخش مصرف می‌شود. استفاده از مخازن برای ذخیره و توزیع آب در سیستم‌های آبیاری مدرن، مانند آبیاری قطره‌ای، می‌تواند راندمان مصرف آب را تا ۵۰٪ نیز افزایش دهد.
- کاهش هزینه‌های اقتصادی: هدررفت آب، هزینه‌های تأمین و تصفیه را افزایش می‌دهد. در بسیاری از مناطق شهری، خانوارهایی که از مخازن آب استفاده می‌کنند، تا ۲۰٪ در قبض‌های آب صرفه‌جویی می‌کنند.
انواع مخازن آب و کاربردهای آنها
- مخازن پلی‌اتیلن (پرکاربردترین نوع در ایران)
نقاط قوت:
✔️ کاملا بهداشتی و فود گرید
✔️ سبک و قابل‌حمل
✔️ تنوع شکل و اندازه بسیار بالا
✔️ مقاوم در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی
✔️ دارای گارانتی و خدمات پس از فروش
✔️ مناسب برای ذخیره آب شرب و مصارف خانگی و صنعتی
نقاط ضعف:
❌ حساس به ضربه در مقایسه با مخازن فلزی
❌ نیاز به بررسی و شناخت اعتبار و کیفیت تولید کننده
نمونه تانکر استیل (فلزی) برای ذخیره سازی آب در مناطق گرم
- مخازن فلزی
نقاط قوت:
✔️ قابلیت ساخت به صورت سفارشی با ابعاد اختصاصی
✔️ مقاومت بالا در برابر ضربه و فشار
✔️ قابلیت نگهداری حجم‌های بالا
نقاط ضعف:
❌ احتمال زنگ‌زدگی و نیاز به پوشش محافظ
❌ وزن زیاد و دشواری در جابه‌جایی
❌ رسانایی حرارتی بالا که بر دمای آب ذخیره‌شده تاثیر می گذارد
- مخازن بتنی
نقاط قوت:
✔️ عمر طولانی و ظرفیت بالا و اختصاصی
✔️ مناسب برای ذخیره حجم‌های بزرگ آب
✔️ مقاومت بالا در برابر فشارهای خارجی
نقاط ضعف:
❌ هزینه ساخت بالا و غیرقابل‌حمل
❌ احتمال رشد جلبک و تغییر کیفیت آب
❌ نیاز به نگهداری و عایق‌بندی مداوم برای جلوگیری از نفوذ آلودگی
- مخازن فایبرگلاس
نقاط قوت:
✔️ سبک‌تر از مخازن فلزی و بتنی
✔️ مقاومت بالا در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی
✔️ عایق‌بندی مناسب برای جلوگیری از تغییر دمای آب
نقاط ضعف:
❌ قیمت بالاتر نسبت به مخازن پلی‌اتیلن
❌ شکننده‌تر در برابر ضربه‌های شدید
- مخازن جی.آر.پی (GRP – Glass Reinforced Plastic)
نقاط قوت:
✔️ مقاوم در برابر خوردگی و مواد شیمیایی
✔️ سبک و با استحکام بالا
✔️ مناسب برای ذخیره آب در شرایط مختلف آب‌وهوایی
نقاط ضعف:
❌ هزینه اولیه بالا
❌ نیاز به تجهیزات خاص برای نصب و تعمیر
کاربرد مخزن آب در کشاورزی
تانکرهای آب یکی از پرمصرف‌ترین تجهیزات برای آبیاری زمین‌های زراعی و کشاورزی هستند. کشاورزی یکی از مهمترین منابع تامین غذا در سراسر جهان است. حفظ کیفیت آب در این مخازن برای بهداشت عمومی ضروری است.
از اصلی‌ترین روش‌های آبیاری زمین کشاورزی، آبیاری قطره‌ای است که در مقایسه با سایر روش‌های آبیاری در باغات و زمین‌های زراعی به صرفه‌تر است. این روش در عین صرفه‌جویی، بازدهی را افزایش می‌دهد. در این شیوه از آبیاری زمین زراعی؛ مخزن آب بدون نیاز به پمپ در ارتفاع مناسب قرار داده می‌شود تا فشار لازم برای به جریان درآمدن در لوله‌ها را داشته باشد. سپس آب از طریق این لوله‌ها به ریشه گیاه می‌رسند.
نکته: مخزن پلی اتیلن، بهترین انتخاب برای استفاده به عنوان تانکر آب کشاورزی است.
جلوگیری از خشکسالی
مخازن آب در مواقع بحران از جمله پس از وقوع سیل، زلزله یا خشکسالی به عنوان منبع‌های ذخیره ضروری برای تامین آب مورد نیاز استفاده می‌شوند. در شرایط اضطراری زمانی که شبکه‌های آبی به علت آسیب یا اختلال در دسترس نباشند، مخازن آب می‌توانند به عنوان منبع اصلی تامین آب شرب و بهداشتی استفاده شوند.
مخازن آب علاوه بر ذخیره سازی آب به بهبود کیفیت آن نیز کمک می‌کنند. با ته‌نشین کردن ذرات معلق مانند رسوب، گل و لای و املاح، از ورود این مواد به سیستم آبرسانی جلوگیری می‌شود. این فرآیند باعث کاهش آسیب به لوله‌ها، تجهیزات، اتصالات و افزایش طول عمر سیستم‌های آبرسانی می‌شود.
اهداء مخزن آب به مناطق محروم برای نوشیدن آب آشامیدنی
تامین آب در زمان قطعی آب
یکی از مهمترین دلایل استفاده از مخازن آب، تامین آب مورد نیاز ساختمان در زمان قطعی آب شهری است. با وجود مخزن ذخیره در زمان قطعی آب، میتوان از وقوع مشکلات ناشی از قطع آب جلوگیری کرد. در این شرایط بر اساس مدت زمانی که آب قطع است، باید ظرفیت مخزن را در نظر گرفت و در مصرف آب صرفه‌جویی کرد.
جبران نوسانات و فشار پایین آب شهری
در بسیاری از مناطق، فشار آب شهری در ساعات اوج مصرف کاهش می‌یابد. مخازن آب بین راه ورودی آب شهری و مکش پمپ قرار می‌گیرند و با جذب بخشی از این فشار، باعث تنظیم جریان آب شده و از آسیب به شبکه آب جلوگیری می‌کنند. همچنین مخزن ذخیره آب، باعث می‌شود تا تعداد روشن و خاموش شدن پمپ کاهش پیدا کند. این امر باعث افزایش طول عمر پمپ و کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری می‌شود.
استفاده از مخازن آب برای مدیریت بحران
این مخازن با ذخیره آب می‌توانند یکی از روش‌های تامین آب در مواقع اضطراری باشند. در شرایط بحرانی مانند خشکسالی، حوادث طبیعی و… که امکان دسترسی به منابع آبی از بین می‌رود، این مخازن ذخیره برای پشت سر گذاشتن برخی چالش‌های اساسی کمک می‌کنند. بحران‌هایی همچون قطعی آب یا حتی قطعی برق، از جمله مواردی هستند که امروزه در بسیاری از شهرهای ایران با آن روبرو هستیم.
در بحران‌ها، دسترسی به آب سالم و تمیز، یکی از نیازهای اساسی است. این مخازن می‌توانند با سرعت و با هزینه کم، آب مورد نیاز برای مناطق آسیب دیده را تامین کنند تا از شیوع بیماری‌ها و مشکلات بهداشتی جلوگیری شود. روش‌های صحیح نگهداری و تصفیه آب در این شرایط بسیار اهمیت دارد و می‌تواند به کاهش خطر آلودگی آب و جلوگیری از مشکلات بهداشتی در زمان بحران کمک کند.
ذخیره‌سازی و جمع آوری آب باران
مخازن آب برای جمع آوری و ذخیره آب باران نیز استفاده می‌شوند. این مخازن می‌توانند آب بارش‌های شدید را جمع آوری کنند و از آسیب‌های ناشی از سیلاب‌ها به زیر ساخت‌های مناطق مسکونی و کشاورزی جلوگیری کنند. با سیستم مدیریت سیلاب و ساخت مخزن ذخیره‌سازی میتوان حجم آب اضافی را ذخیره کرد و از آن در زمان کم آبی و بحران، استفاده بهینه داشت.
استفاده از مخازن در مناطق دور افتاده
در بسیاری از مناطق دور افتاده و غیر شهری، دسترسی به آب از جمله شبکه‌های آب شهری محدود است. مخازن آب در این شرایط می‌توانند راه حل کلیدی برای تامین آب شرب و بهداشت عمومی باشند. این مخازن در شرایط بحرانی در تاسیسات بهداشتی، بیمارستان‌ها و مناطق مسکونی قابل استفاده هستند.
استفاده از مخازن طبیعی مانند دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها نیز در مناطق مرطوب، امکان ذخیره و تامین آب را به صورت طبیعی برای مناطق روستایی و غیر شهری فراهم می‌کند. از تانکرهای آب در این شرایط نیز برای مدیریت و کنترل مصرف و ذخیره سازی آب طبیعی استفاده کرد.
جلوگیری از ورود آلودگی‌ها
مخازن آب با عملکردی مشابه فیلتر، از ورود آلودگی‌ها به سیستم آبرسانی جلوگیری می‌کنند. با ته‌نشین شدن ذرات معلق مانند رسوب، گل و لای و املاح، کیفیت آب ذخیره شده در مخزن، افزایش پیدا می‌کند. کاهش این ذرات به بهبود عملکرد و عمر مفید سیستم‌های آبرسانی و تجهیزات مربوط به آن نیز کمک می‌کند.
مخازن آب پلاستیکی آنتی باکتریال، نمونه‌ای از مخازن ذخیره سازی هستند که باکتری در آنها به سختی جذب می‌شود. این مخازن به صورت سه لایه و از یک لایه میانی مشکی رنگ تشکیل می‌شوند، به همین دلیل زمانی که آنها را در مقابل اشعه UV خورشید قرار می‌دهند، از ایجاد جلبک در مخزن جلوگیری می‌شود.
مخزن پیش ساخته
بهترین مخزن آب
مخازن آب با استفاده از مواد اولیه مختلفی طراحی، تولید و عرضه می‌شوند. هر کدام از انواع این تانکرها، دارای مشخصات و ویژگی‌های مخصوص هستند و مزایای و معایب خاص خود را دارند. از تانکرهای فلزی و پلی پروپیلنی گرفته تا مخازن پلاستیکی با مواد اولیه پلی اتیلن که بهترین گزینه برای ذخیره و نگهداری از آب هستند. از جمله ویژگی‌های این تانکرهای آب پلاستیکی در لیست زیر قرار داده شده است:
- جابجایی و نصب آسانی دارند.
- عمر مفید این مخازن بسیار بالا است و میتوان از آنها برای طولانی مدت استفاده کرد.
- منابع آب پلی اتیلنی در برابر خوردگی، زنگ زدگی و یخ‌زدگی مقاوم هستند.
- در برابر اشعه UV (فرابنفش) از خود مقاومت نشان می‌دهند.
- در انواع مخازن تک لایه، سه لایه و چهار لایه تولید می‌شوند.
- تا حدود زیادی عایق حرارتی دارند و به صورت فوم‌دار هم قابلیت تولید دارند.
- ضد جلبک و ضد باکتری هستند و برای ذخیره آب آشامیدنی خاصیت بهداشتی دارند.
- دارای ابعاد و ظرفیت‌های مختلف قابل خرید هستند.
استفاده از ابزارها برای نظارت و کنترل سطح آب مخزن باعث مدیریت بهتر و پیش‌بینی‌های دقیق‌تری از وضعیت سیلاب‌ها می‌شود. در نتیجه کنترل سیلاب از طریق مخازن نه تنها موجب کاهش خسارت ناشی از سیلاب می‌شود، بلکه به بهبود مدیریت منابع آب و حفاظت از محیط زیست کمک می‌کند.
سخن پایانی
با توجه به تغییرات اقلیمی و افزایش احتمال وقوع بحران‌های طبیعی مانند خشکسالی، سیل و بارش باران شدید، مخزن آب نقش بسیار مهمی در حفظ بهداشت، ذخیره آب آشامیدنی سالم و افزایش آمادگی برای بحران‌های آینده ایفا می‌کند. در نهایت سرمایه‌گذاری روی مخزن آب به بهبود زیرساخت‌های مرتبط، ارتقاء امنیت آبی، حفظ منابع طبیعی و کاهش آسیب‌های ناشی از بحران‌ها منجر می‌شود.
Telegram
WhatsApp
Eitaa
Soroush
